Maliyeciler bile denetlenecek

[Carucci]

Vergi
uzmanlarına yönelik yeni standartlar getiriliyor. Standartlar, uzmanın
özel hayatını bile içerecek.



Kamuoyunda sık sık tartışma konusu olan vergi
inceleme ve denetimlerine ''standart'' geliyor.

Maliye Bakanlığı
Gelir İdaresi Başkanlığı, bütün inceleme birimlerine dönük ''vergi
inceleme ve denetimi standardı'' için çalışma başlattı. Maliye
Bakanlığının merkezi denetim birimleri olan Hesap Uzmanları Kurulu ve
Teftiş Kurulu'nu da kapsaması planlanan standart için bu birimlerle de
bir araya gelinecek.
İnceleme ve denetim standardıyla sadece vergi
incelemelerine ilişkin ilke ve kurallar değil, inceleme öncesi ve rapor
yazımına dönük standartlar da ortaya konulacak.

Hesap Uzmanları
Kurulu'nun vergiyle ilgili inceleme ve denetim standartları, ''genel
standartlar, çalışma standartları ve raporlama standartları'' başlıkları
altında toplandı.

Bu standartlardan bazıları da çalışmada şöyle
sıralandı:

GENEL STANDARTLAR: Uzmanın niteliğiyle ilgili bu
standartlar, mesleki faaliyetlerin her alanında olduğu kadar özel yaşam
içinde de titizlikle gözetilecek.

- Mesleğe girebilmek için
gerekli nitelikleri taşımak. Bunun için adaya yönelik olarak ikametgah,
iş, yüksek okul ve aile çevresinde yapılan araştırma ve adayla yüz yüze
görüşmeye dayalı soruşturma yapılacak. Soruşturma ile adayın kendisi,
ailesi ve yaşam çevresiyle ilgili bilgilerin yanı sıra genel kültür,
giyiniş durumu, sosyal davranışlar, temsil, nüfuz, muhakeme ve karar
verme yetenekleriyle kendine güven, fikri olgunluk, soğukkanlılık,
iyimserlik, düzenlilik ve görgü derecesine bakılacak.

- Bağımsız,
tarafsız ve nesnel davranmak. Uzman, mesleğini sürdürürken her biri
diğeriyle bağlantılı olmak üzere bağımsızlık, tarafsızlık ve nesnelliği
koruyacak.

GÖREV ALMADAN İNCELEMEK YASAK

- Hiçbir
hesap uzmanı, yetkili merciden görev almadıkça inceleme, araştırma, etüd
ve soruşturma yapmayacak.

- Uzman, denetlediği kişi ve kurumla
herhangi bir şekilde çıkar ilişkisi içine girmeyecek, adına görev
yaptığı kamunun örgütlenme yapısı içindeki hiçbir kurum ya da görevliden
bile, bu ahlak kurallarına ters düşecek maddi ve manevi bir çıkar
beklentisi taşımayacak.

- İfa edilen görev dolayısıyla denetlenen
kişi ya da kurumların ve bunlarla ilgili kimselerin şahıslarına,
muamele ve hesap durumlarına, işlerine, işletmelerine, servetlerine veya
mesleklerine ilişkin sırlarla, gizli kalması gereken diğer hususları
ifşa edemeyecek, kişisel çıkarlar veya üçüncü şahıslar yararına
kullanamayacak.

- Uzman, düşünsel bağımsızlığının herhangi bir
sebeple tartışma konusu yapılmasına yol açabilecek üstlenimlere
giremeyecek, yakınlarına, kan ve sıhri hısımlarına, kanuni temsilci ya
da vekili bulunduğu kimselere ait denetim işleriyle uğraşamayacak.
Mükelleflerin vergi kanunlarının uygulanması ile ilgili hesap, yazı ve
diğer özel işlerini ücretsiz de olsa yapamayacak.

- Uzman,
mesleğini sürdürürken tarafsızlık ve nesnellikten uzaklaşamayacak.
Özellikle vergisel amaçlı denetimlerin vergi kayıp ve kaçaklarını bulucu
ve önleyici işlevi açık olmakla beraber, bu denetimde güdülen amaç,
yalnızca ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak ve
sağlamakla sınırlı olmayacak, bu doğruluğun tespitini de içerecek.
Dolayısıyla uzmanın yargısı yansız, yasaların, genel kabul görmüş
ilkelerin ve yerleşik mesleki değerlerin ışığı altında olacak.

GÖZDEN
KAÇIRMAYACAK

- Gerekli mesleki eğitim ve deneyime sahip
olmak: Uzman, karmaşık ve zorlu bir uğraşla karşı karşıya
bulunacağından, mesleğini yapabilecek yeterliğe erişmek zorunda
bulunacak. Bu yeterlik, zorunlu bir eğitimin ardından edinilen
deneyimlerle sağlanacak ve meslek hayatı boyunca ''sürekli eğitim''
ilkesiyle korunacak.

- Gerekli mesleki özeni gösterecek. Uzman,
her türlü çalışmada azami özeni gösterecek. Uzmanın denetimi, ''gözden
kaçırma'' tehlikesinin hiç bir türüne tahammül edemeyecek. Uzman,
çalışmalarını gözden kaçırma tehlikesini en aza indirecek şekilde değil,
imkan aralığı ölçüsünde tamamen yok edecek şekilde planlayıp,
yürütecek.

DENETLENECEK İŞLETMEYE ÖZEL İNCELEME HAZIRLIĞI
YAPILACAK

Çalışma standartları şöyle belirlendi:

-
İnceleme hazırlığı: Denetimin, düzen içinde, aksaksız, süratli ve
verimli yürütülmesi için yapılacak çalışmalar planlanıp, yazılı bir iş
programına dökülerek, sonuçlandırılacak.

İnceleme hazırlıkları,
genel inceleme, özel inceleme ve işletmede yürütülen inceleme
hazırlığından oluşacak.

- Genel inceleme hazırlığı: Branş
hazırlığı olarak nitelenen genel hazırlıklar, denetimin konusu ve öznesi
ile uzmanın bu alandaki deneyimine göre biçimlenecek. Denetlenecek
işletmenin faaliyet gösterdiği sektörün yapısı, iktisadi ve teknolojik
açıdan karakteristik özellikleri, sektöre ilişkin genel veya özel
mahiyette yasal düzenlemeler ve sektörde karşılaşılan sorunlarla ilgili
ön bilgi toplanacak.

- Özel inceleme hazırlığı: Tamamen
denetlenecek işletmeye yönelik özel hazırlıkları içerecek. Vergi
dairesindeki mükellefiyet dosyaları, Kurulun arşiv ve veri tabanında yer
alan bilgiler ve aynı işletmeyi daha önce denetlemiş uzmanların
değerlendirme ve inceleme notlarından yararlanılacak.

- İşletmede
yürütülen inceleme hazırlığı: Bunlar öncelikle hazırlıklar sırasında
edinilen tüm bilgi ve değerlendirmelerin uzmanın belirleyeceği sınırlar
dahilinde işletme ortak, yönetici ve sorumlu personeliyle tartışılması,
işletmenin gezilmesi, muhasebe sisteminin gözden geçirilmesi gibi
detayları içerecek.

- Çalışmanın planlanması ve iş programı:
İnceleme hazırlıklarını tamamlayan uzman, verimli ve süratli bir denetim
için gerekli çalışmaları planlayıp, yazılı bir çalışma planı
hazırlayacak. Bu planda:

- Dikkat çekici kalemler ile özel dikkat
gerektiren alanlar belirlenecek. Kaynağı ne olursa olsun, uzman,
çalışmalarını planlarken gözden kaçırma tehlikesini ortadan kaldırmaya
yönelik her türlü önlemi alacak.

- Hangi alanlarda, ne gibi hata
ve hilelerden doğabilecek aykırılıklarla karşılaşılabileceği (risk
alanları) belirlenerek uygun denetim teknikleri seçilecek ve
geliştirilecek.

- Plan ve programlar, başlangıçtaki
değerlendirmelerin etkisi altında kalınarak nesnellikten uzaklaşılmasına
neden olabilecek peşin hükümler içermeyecek.

- Ekip çalışmasında
dek tüm denetim süreci boyunca, ekibi oluşturan uzmanlar arasında
kesintisiz bilgi akışı sağlanacak, iş bölümüne ilişkin koordinasyon
gerçekleştirilecek.

- Uzmanlar, kendisine tabi olarak çalışan
yardımcıların yaptığı her türlü çalışmayı, baştan sona ve tüm
ayrıntılarıyla gözden geçirecek. Tamlık ve güvenilirlik sınamasına tabi
tutacak.

GÖRÜŞ BELİRTMEKTEN KAÇINILMAYACAK

Raporların
yazımıyla ilgili getirilen standartlar ise şöyle:


-Raporlama
denetimin en belirgin işlevi. Uzman, her iddiayı, önyargılardan uzak
ama şüpheci bir yaklaşım içinde ele alıp uygun biçimde sınayarak,
işletme savları hakkında olumlu ya da olumsuz yönde açık bir görüş
oluşturacak.

-Raporlar, yapılan denetim mahiyetini konu ve
kapsamını açıkça belirterek, uzmanın mesleki sorumluluğunun alanlarını
ve sınırlarını ortaya koyacak.

-Uzman, raporunda görüş (yerine
göre kanaat) belirtmekten kaçınmayacak. Denetim süreci içinde
karşılaşılmış, tereddüt yaratan ve kesin bir hükme varılamayan
sorunların çözümü, rapor üzerine işlem yapacak taraflara bırakılmayacak.

-Raporlar,
üzerinde işlem yapacak birimlerin tereddüdüne yer vermeyecek şekilde
kolay anlaşılır, açık ve özlü bir üslup içinde düzenlenecek.

-Raporda
sağlam ve yeterli olduğu tartışma götürür kanıtlar gösterilerek ya da
hiç kanıt göstermeden soyut ifadeler kullanarak sonuca varılıp görüş
belirtilmesi, uzman denetiminin doğasına aykırıdır. Raporda, işletme
dışından sağlanan kanıtlara ait eklerin mahremiyet kurallarını ihlal
etmemesine özen gösterilecek.









Kaynak: serhaber ve ajanslar